นิราศภูเขาทองเป็นหนึ่งในนิราศที่ได้รับการยกย่องว่าแต่งดีของสุนทรภู่ เป็นงานอันทรงคุณค่าที่ใช้เป็นแบบเรียนภาษาไทยในปัจจุบัน เรามาถอดคำประพันธ์ตัวบทที่น่าสนใจในนิราศภูเขาทองกันดีกว่าค่ะว่ามีบทไหนที่เด่น ๆ ควรศึกษาและจดจำไว้เพื่อไม่ให้พลาดในการทำข้อสอบ

ถอดคำประพันธ์ นิราศภูเขาทอง

 

เนื่องจากนิราศภูเขาทองมีหลายบท ในที่นี้จะเลือกเฉพาะบทที่เด่น ๆ มาศึกษากันนะคะ เราไปดูกันที่บทแรกเลยค่ะ

 

ถอดคำประพันธ์

บทนี้เป็นการเปรียบเทียบการดื่มเหล้ากับความรัก เหล้าเป็นอบายมุข เมื่อดื่มเข้าไปจะทำให้มีอาการมึนเมา สติสัมปชัญญะไม่ครบถ้วน แต่เมื่อเวลาผ่านไปอาการมึนเมาเหล่านั้นก็จะหายไป แต่หากหลงมัวเมาอยู่กับความรัก ไม่ว่าจะใช้เวลาเท่าไหร่ก็หายไปง่าย ๆ

 

ถอดคำประพันธ์

บทนี้สอนเกี่ยวกับการพูดว่าหากเราพูดดีก็จะเป็นศรีแก่ตัว แต่หากเราพูดไม่ดีก็อาจจะสร้างความเดือดร้อนให้มาถึงตัวเราหรืออาจจะทำร้ายคนรอบข้างด้วย

 

ถอดคำประพันธ์

ในบทนี้สุนทรภู่เปรียบคนที่ไม่ดีเป็นผลมะเดื่อ เนื่องจากว่าผลมะเดื่อที่สุกก็จะมีสีสันสดใสสวยงามแต่ข้างในกลับมีหนอนและแมลงหวี่อยู่ เปรียบได้กับคนที่ฉากหน้าเหมือนเป็นคนดีแต่ข้างในเลวร้าย

 

ถอดคำประพันธ์

ในบทนี้เล่าถึงที่มาของอำเภอสามโคก ซึ่งในอดีตเป็นเมืองท่าสำคัญในการค้าขาย และชื่อของจังหวัดปทุมธานีที่มาจาก ปทุม(ดอกบัว) + ธานี(เมือง) จึงแปลได้ว่าเมืองแห่งดอกบัว

 

ถอดคำประพันธ์

บทนี้กล่าวถึงตอนที่สุนทรภู่เดินทางไปถึงเจดีย์ภูเขาทองแล้วเห็นว่าฐานเจดีย์ร้าวและแตกออกหมดแล้ว เมื่อเห็นอย่างนั้นจึงเกิดความรู้สึกปลงว่าแม้แต่เจดีย์ที่สร้างด้วยปูนยังทรุดโทรมได้แล้วจะนับประสาอะไรกับชื่อเสียงและเกียรติยศที่ไม่มีความแน่นอน วันหนึ่งมี แต่วันหนึ่งอาจจะเสียไปทั้งหมด

 

คุณค่าที่อยู่ในเรื่อง

 

 

นิราศภูเขาทองไม่เพียงแต่เป็นบทกลอนนิราศที่บันทึกการเดินทางเท่านั้นแต่ยังแฝงคุณค่าไว้ในเรื่องมากมาย

คุณค่าด้านวรรณศิลป์

 

นิราศภูเขาทอง มีการใช้ภาพพจน์อุปมาเปรียบเทียบของสองสิ่ง มีการใช้ฉันทลักษณ์ที่งดงาม ทั้งสัมผัสสระ สัมผัสอักษร และการเล่นคำ

 

ตัวอย่างที่ 1

ดูน้่าวิ่งกลิ้งเชี่ยวเป็นเกลียวกลอก         กลับกระฉอกฉาดฉัดฉวัดเฉวียน
บ้างพลุ่งพลุ่งวุ้งวงเหมือนกงเกวียน      ดูเปลี่ยนเปลี่ยนคว้างคว้างเป็นหว่างวน

 

ตัวอย่างที่ 2

ไม่เห็นคลองต้องค้างอยู่กลางทุ่ง                พอหยุดยุงฉู่ชุมมารุมกัด
เป็นกลุ่มกลุ่มกลุ้มกายเหมือนทรายซัด        ต้องนั่งปัดแปะไปมิได้นอน

 

ตัวอย่างที่ 3

แสนวิตกอกเอ๋ยมาอ้างว้าง                    ในทุ่งกว้างเห็นแต่แขมแซมสลอน
จนดึกดาวพราวพร่างกลางอัมพร          กระเรียนร่อนร้องก้องเมื่อสองยาม
ทั้งกบเขียดเกรียดกรีดจังหรีดเรื่อย       พระพายเฉื่อยฉิวฉิววะหวิวหวาม
วังเวงจิตรคิดคะนึงร่าพึงความ               ถึงเมื่อยามยังอุดมโสมนัส

 

นิราศภูเขาทองโดดเด่นในเรื่องการเลือกใช้คำที่สวยมาก มีเนื้อหาลึกซึ้งกินใจได้โดยไม่ต้องใช้คำยาก ๆ อ่านแล้วเข้าใจได้ว่ากวีต้องการจะสื่อถึงอะไรโดยไม่ต้องตีความให้ซับซ้อน

 

คุณค่าด้านสังคม

 

นอกจากจะพรรณนาถึงสิ่งที่พบเจอแล้ว กวียังเลือกที่จะสอดแทรกข้อคิดต่าง ๆ ลงไปในเรื่องเป็นระยะ

 

ตัวอย่างที่ 1

ถึงบางพูดพูดดีเป็นศรีศักดิ์           มีคนรักรสถ้อยอร่อยจิต

แม้นพูดชั่วตัวตายทำลายมิตร      จะชอบผิดในมนุชษย์เพราะพูดจา

จากตัวอย่าง เมื่อกวีเดินทางมาถึงบางพูด ก็แทรกข้อคิดสอนใจเกี่ยวกับการพูด

 

ตัวอย่างที่ 2

ถึงบางเดื่อโอ้มะเดื่อเหลือประหลาด        บังเกิดชาติแมลงหวี่มีในไส้

เหมือนคนพาลหวานนอกย่อมขมใน        อุปไมยเหมือนมะเดื่อเหลือระอา

จากตัวอย่าง เมื่อเดินทางมาถึงบางเดื่อ กวีก็ได้ยกเรื่องของผลมะเดื่อขึ้นมาเปรียบเทียบกับคนไม่ดีเพื่อเป็นข้อคิดและเตือนใจเรื่องการคบคน

 

ตัวอย่างที่ 3

งิ้วนรกสิบหกองคุลีแหลม     ดังขวากแซมเสี้ยมแทรกแตกไสว
ใครท่าชู้คู่ท่านครั้นบรรลัย     ก็ต้องไปปีนต้นน่าขนพอง

เมื่อถึงบ้านงิ้ว กวีกล่าวถึงเรื่องราวของบาปกรรมเกี่ยวกับการผิดศีลข้อ 3 ว่าเมื่อตกนรกไปก็จะต้องไปปีนต้นงิ้ว

 

คุณค่าด้านประวัติศาสตร์

 

ในบางครั้งเมื่อเดินทางอำเภอหรือย่านชุมชน กวีจะเล่าถึงประวัติศาสตร์และที่มาของเมืองนั้น ๆ เช่น ที่มาของชื่อเมืองปทุมธานี หรือวิถีชีวิตความเป็นอยู่ของผู้คนในย่านชุมชนตลาดขวัญ ทำให้นอกจากจะได้เพลิดเพลินกับความสวยงามของภาษาแล้วยังได้ความรู้เกี่ยวกับประวัติศาสตร์เพิ่มอีกด้วย

 

ตัวอย่าง

โอ้คิดมาสารพัดจะตัดขาด          ตัดสวาทตัดรักมิยักไหว
ถวิลหวังนั่งนึกอนาถใจ               ถึงเกาะใหญ่ราชคราม พอยามเย็น
ดูห่างย่านบ้านช่องทั้งสองฝั่ง     ระวังทั้งสัตว์น้ำจะทำเข็ญ
เป็นที่อยู่ผู้ร้ายไม่วายเว้น             เที่ยวซ่อนเร้นตีเรือเหลือระอา

ในอดีตชาวบ้านเรียกตำบลท้ายเกาะในอำเภอสามโคก จังหวัดปทุมธานีว่าเกาะใหญ่ เนื่องจากในบริเวณนั้นมีคลองเกาะใหญ่ แยกมาจากแม่น้ำเจ้าพระยาฝั่งตะวันตก ส่วนราชครามที่อยู่ในวรรคเดียวกันนั้นคือชื่อเดิมของอำเภอบางไทร จังหวัดพระนครศรีอยุธยา ปัจจุบันถูกเปลี่ยนเป็นตำบลราชครามแต่ยังอยู่ในอำเภอบางไทร

 

จากการศึกษาตัวบทเด่น ๆ และรู้ถึงคุณค่าของนิราศภูเขาทอง น้อง ๆ คงจะเห็นกันแล้วใช่ไหมคะว่านิราศภูเขาทองนอกจากจะแต่งด้วยถ้อยคำที่ไพเราะแล้วยังสอดแทรกเรื่องราว ๆ ต่างไว้มากมาย ไม่ว่าจะเป็นประวัติศาสตร์ ข้อคิดในการดำเนินชีวิต สุนทรภู่พรรณนาถึงสิ่งต่าง ๆ ได้อย่างซาบซึ้งและเข้าใจง่าย โดยที่น้อง ๆ ไม่ต้องตีความในซับซ้อนเลย และสำหรับน้อง ๆ คนไหนที่อยากจะฟังคำอธิบายเกี่ยวกับตัวบทให้เห็นภาพมากขึ้น ก็ไปชมกันได้ตามคลิปด้านล่างนี้เลยค่ะ